about 10 years ago, Navid Jamali contributed a biography for
فرخنده خانم ملقب به فخرالسلطنه دختر بیستم بهرام میرزا معزالدوله بود. در ایام خردسالی او، معزالدوله درگذشت و فرخنده خانم چندسال بعد به دستور برادرش اسماعیل میرزا (معزالدوله دوم) با میرزا ابوطالب موسوی زنجانی (متوفی 1329 قمری)، که در آن زمان یکی از علمای نام آور تهران بود، ازدواج کرد. میرزا ابوطالب پیش از فرخنده خانم با خاصه خانم دختر امیرابراهیم خان مظفرالدوله (فرماند فوج خمسه و مدتی حاکم سیستان) ازدواج کرده بود. خاصه خانم در جوانی درگذشت و پس از وی میرزا ابوطالب سال ها همسری نداشت و سه دختر او، در زنجان توسط خویشاوندان پدری سرپرستی می شدند. بنابر خاطرات شفاهی خانواده موسوی، فرخنده خانم در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه با میرزا ابوطالب ازدواج کرد و به همین مناسبت از شاه لقب فخرالسلطنه گرفت. در خانواده موسوی، نسبت به این ازدواج نظر خوشی وجود نداشت، به خصوص که فخرالسلطنه در محیط شاهزادگان قاجار پرورش یافته بود و بعضی رفتارهای او از طرف خانواده شوهر، منافی شان روحانیت پنداشته می شد. به مرور داستان هایی درباره رفتار آزادانه فخرالسلطنه شهرت یافت و کار به جایی رسید که حدودا ده سال پس از ازدواج، میرزا ابوطالب به اجبار همسر خود را طلاق داد. بعدها در خانواده این رویدادها با دونگاه ارزیابی می شد: به عقیده برخی شایعاتی که منجر به طلاق شده بود، کاملا صحت داشت و بعضی دیگر بر این عقیده بودند که خانواده شوهر خود این داستان ها را ساخته و شهرت داده بودند. در هنگام طلاق فخرالسلطنه از میرزا ابوطالب صاحب چهار دختر بود به نام های: عزیزالملوک (ت. 1275) اشرف الملوک (ت. 1280) بدرالملوک (ت. 1280) و فروغ الملوک (ت. 1287) به گفته محسن میرزایی (از نوادگان دختری میرزا ابوطالب) «چون در هنگام طلاق این چهاردختر خردسال بودند، فخرالسلطنه به پیشنهاد میرزا ابوطالب در خانه او باقی ماند تا بر تربیت دخترانش نظارت کند. به این ترتیب با آنکه زن و شوهر از هم جدا شده بودند، همچنان در یک خانه به زندگی ادامه دادند. فخرالسلطنه در اندرونی خانه زندگی می کرد و میرزا ابوطالب بیشتر اوقات در کتابخانه و گاهی نیز در بیرونی به سر می برد.» در اوایل سال 1290 خورشیدی میرزا ابوطالب شبانه در کتابخانه خود به طرز مشکوکی درگذشت. در طی تحقیقات نظمیه، یکی از کسانی مورد سوء ظن قرار گرفت، فخرالسلطنه بود و در افواه چنین شهرت پیدا کرد که وی در انتقام از ماجرای طلاق خود، دست بدین عمل زده است و این امر در خاطرات رجال آن زمان، از جمله در خاطرات عین السلطنه و خاطرات ملیجک بازتاب یافته است. اما نوادگان میرزا ابوطالب نظر متفاوتی در این باره دارند. به عقیده آنان، جدشان از آن رو که به همراه عده ای از سلطنت طلبان برای بازگشت محمدعلی شاه از روسیه، تلاش می کرده است، توسط مجاهدین مشروطه به قتل رسیده است. پس از درگذشت میرزا ابوطالب، فخرالسلطنه چندی در زنجان به سر برد تا ارث دختران خردسال خود را که به میرزا ابوالمکارم زنجانی، برادر بزرگ میرزا ابوطالب، سپرده شده بود، باز گیرد. فخرالسلطنه، با اینکه نوه عباس میرزا و صاحب لقب بود، اما هیچ گاه ثروتی از خود نداشت و با وجود سی برادر و خواهر، از معزالدوله نیز میراثی نبرده بود و بدین سبب در اواخر عمر در منزل خواهرزاده و داماد خود، میرحسین خان دریابیگی، زندگی می کرد. او در اواخر دوران رضا شاه در خانه میرحسین خان از دنیا رفت و در امامزاده صالح تجریش به خاک سپرده شد.
فرزندان:
1- عزیزالملوک (1275-؟) ابتدا همسر آقا میرزا احمد میرزایی (پسر میرزا ابوالمکارم زنجانی) و سپس همسر میرحسین خان دریابیگی (پسر میرابوطالب دریابیگی و طلعت السلطنه معزی)
2- اشرف الملوک (1280-1361) ابتدا همسر محمدعلی نورایی (پسر تاج ماه خانم معزی و میرزا علی عباس معاون السلطان) سپس همسر سید علی‌محمد پرورش
3- بدرالملوک (1280-1372) همسر آقامیرزا ابوعبدالله موسوی
4- فروغ الملوک (1287-1359) همسر سرهنگ رضا مظفری
منابع:
- مصاحبه با محسن میرزایی (آبان 1389، اردیبهشت 1393)
- مصاحبه با ملوک مظفری (تیر 1393)
- برادران زنجانی، مجتهدان آزادی خواه، مجله مهرنامه، شماره 31، مهر 1392
(مربوط به شجره نامه خانواده معزی، تالیف مینو معزی)
To comment on this biography, please sign in.
